Βασιλικές Ώρες της Πεντηκοστής

Την Παρασκευή 1 Ιουνίου ετελέσθηκαν από τους Ιερείς μας και φέτος για δεύτερη φορά στα χρονικά οι Μεγάλες Βασιλικές ώρες της Πεντηκοστής Ανοίγοντας έτσι τον τετραήμερο εορταστικό κύκλο του Καθεδρικού Μητροπολιτικού μας Ναού. Παραθέτουμε ένα κομμάτι από την διπλωματική εργασία του Καθηγητού Πρωτοπρ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη από Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Τομέας Λατρείας, Αρχαιολογίας και Τέχνης.




Όπως γνωρίζουμε από τη λειτουργική μας παράδοση, την παραμονή
των μεγάλων δεσποτικών εορτών η ακολουθία των ωρών περιέχει μία
ιδιαίτερη, αναπτυγμένη και πιο επίσημη τάξη, που χαρακτηρίζεται
ιδιαιτέρως για την ύπαρξη των βιβλικών αναγνωσμάτων, των ιδικών
τροπάριων και ιδιομέλων. Γι’ αυτό το λόγο, οι ώρες αυτές ονομάζονται «Οι
Μεγάλες Ώρες».

Στη σημερινή λειτουργική πράξη σε τρεις δεσποτικές εορτές του
εκκλησιαστικού έτους προβλέπεται η ακολουθία των μεγάλων ωρών: την
Μεγάλη Παρασκευή, την παραμονή των Χριστουγέννων και την παραμονή
των Θεοφανείων. Παλαιότερα από ότι γνωρίζουμε ύπηρχαν ακολουθίες
μεγάλων ωρών και για άλλες ημέρες, όπως για παράδειγμα για τη Μεγάλη
Πέμπτη και το Μεγάλο Σάββατο.182
Τον ΙΣΤ’ αιώνα ο ιερέας Νικόλας Μαλαξός, πρωτοπρεσβύτερος
Ναυπλίου, θέλοντας να επεκτείνει την πράξη αυτή και στην εορτή της
Πεντηκοστής δημιούργησε την ακολουθία που ονομάζεται «Μεγάλαι Ώραι
της Παραμονής της Αγίας Πεντηκοστής». Αυτή η ακολουθία τυπώθηκε για
πρώτη φορά στην έκδοση του Πεντηκοσταρίου του 1552 στη Βενετία και στην
επανέκδοση αυτού, το 1579, πάλι στη Βενετία.
Προβλέπεται η τέλεση της ακολουθίας αυτής την παραμονή της
Πεντηκοστής, δηλαδή την Παρασκευή της Ζ’ εβδομάδας μετά το Πάσχα. Ο
πρωτοπρεσβύτερος Νικόλαος συνέθεσε την ακολουθία αυτή ακολουθώντας
κυρίως την τάξη της ακολουθίας των μεγάλων ωρών των Θεοφανείων, όπως
εύκολα παρατηρείται σε μία συγκριτική εξέταση των ιδιομέλων των εν λόγω
ακολουθιών. Οι στοίχοι και τα προκείμενα επιλέχτηκαν ώστε να
αναφέρονται, κατά το δυνατόν, κυρίως στο θέμα της επιφοίτησης του Αγίου
Πνεύματος, όπως εξάλλου και τα βιβλικά αναγνώσματα της Παλαιάς και
Καινής Διαθήκης. Τα ιδιόμελα και τα λοιπά τροπάρια αυτών των
ακολουθιών ανήκουν στο Νικόλοα Μαλαξό.

Στη συνέχεια, αναφερόμαστε στην ακολουθία των μεγάλων ωρών της
Πεντηκοστής, έχοντας ως βάση της μελέτης το κείμενο που δημοσιεύθηκε
από τον αείμνηστο καθηγητή Ιωάννη Φουντούλη184. Η τάξη των ωρών
γίνεται όπως και την παραμονή των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων,
δηλαδή διαβάζονται όλες οι ώρες μαζί, όπως και τη Μεγάλη Παρασκευή,
χωρίς διακοπή «πλην λειτουργία ου γίνεται ούτε νηστεία».


Με τον καταρτισμό αυτής της ακολουθίας, ο πρωτοπρεσβύτερος
Ναυπλίου Νικόλαος Μαλαξός ήθελε να δείξει τη μεγάλη σημασία της
εορτής της Πεντηκοστής για τη λειτουργική ζωή της Εκκλησίας και τη
σωτηρία των πιστών. Και όπως όλες οι μεγάλες δεσποτικές εορτές, που
αναφέρονται στα βασικά γεγονότα της Θείας Οικονομίας για τη σωτηρία
των ανθρώπων και του κόσμου, περιέχουν την ακολουθία των μεγάλων
ωρών την παραμονή της εορτής, συνέθεσε λοιπόν την ακολουθία αυτή, η
οποία βέβαια δε συμπεριλαμβάνεται στα σύγχρονα λειτουργικά βιβλία.
Πρόκειται όμως για μία λειτουργική μαρτυρία που δείχνει τον τρόπον με τον
οποίο η Εκκλησία, παρότι πρόκειται για μία μικρή τοπική εκκλησιαστική